داشته های فرهنگی و تکانش های اجتماعی

 

داشته های فرهنگی و تکانش های اجتماعی 

 

 

امور فرهنگی و اجتماعی، یکی از دغدغه های مدیریتی حکومتها و دولتها در جوامع انسانی بشمار می رود و در زمینه چگونگی اداره امور در این دو بخش هر یک از ممالک، شیوه های بخصوصی را بکار می گیرند تا بتوانند مانع از بروز بحرانهای فرهنگی و اجتماعی گردند و جمعیت انسانی تحت پوشش خود را با رشد و بالندگی مواجه سازند.

میزان جمعیت و رشد روزافزون آن در دهه های اخیر محور بحث های برنامه ریزان این حوزه ها بوده و آنان سعی دارند تا با در نظر داشتن جنبه های کمی و کیفی جمعیت، چالشها و فرصتهای پیش رو را مورد مطالعه قرار دهند و از مناظر مختلف پیش بینی های لازم را در مورد نیازهای فرهنگی و اجتماعی مردم خود داشته باشند.

واژه های فرهنگ و اجتماع همواره در کنار هم و گاهی نیز در مقابل هم قرار می گیرند و دلیل این مسئله شکل گیری فرهنگ در بستر اجتماع است و از سوی دیگر هر گاه اجتماع به سکون و عدم تحرک و یا کم تحرکی دچار شود، فرهنگ نیز کمرنگ و یا بی رنگ خواهد شد و افراد جامعه نسبت به مبانی فرهنگی خود بی تفاوت و یا کم تفاوت می شوند.

جنب و جوش و تحرک اجتماعی باعث می شود تا عناصر هویت بخش فرهنگ، مانایی خود را حفظ کنند و در گذر زمان عناصر دیگری نیز بوجود آید و رفته رفته آداب و رسوم مردم به دلایل مختلف دستخوش تغییرات و تحولات مثبت و یا منفی گردند و هر چقدر مدیران و برنامه ریزان این امور از توانمندیهای مثبت بیشتری برخوردار باشند تحولات در مسیر مثبت و مفید پیش خواهد رفت و در غیر اینصورت جامعه به نقاط منفی کشیده خواهد شد.

ایجاد تحرک به قصد پویایی جامعه موضوعی است که نیاکان ما در زمانهای گذشته توجه زیادی به آن داشته اند و به همین دلیل در طول سال رویدادهای فرهنگی و اجتماعی زیادی را طراحی و اجرا می کردند که از جمله می توان به جشنهای تیرگان، مهرگان و غیره اشاره داشت.

آنان دریافته بودند که برای داشتن جامعه ای سالم و بدور از پلیدیهای جسمس و روحی باید نشاط اجتماعی ایجاد کنند و جمعیت تحت پوشش خود را بدور افسردگی و غم زدگی و در طرب و شادی نگهدارند و برای همین منظور با استفاده از عناصر مختلف که در زندگی روزمره آنان نقش محوری را ایفا می نمود مراسم شاد و نشاط بخش را به اجرا در می آوردند تا بهداشت روحی و روانی افراد جامعه در سطح مطلوبی ارتقاء دهند.

در تاریخ ایران قبل از اسلام و بعد از اسلام موارد اینچنینی را می توان به تعداد قابل توجهی استخراج کرد بعنوان مثال حفظ نام و خاطره حماسه عاشورا و زنده نگهداشتن ابعاد مختلف این واقعه بزرگ تاریخی از طریق طراحی و اجرای برنامه های فرهنگی و اجتماعی رشد روزافزون یافت و هرساله مردم با حضور در مساجد، تکایا و دستجات دینی و مذهبی شعاعر آن را زنده نگه می دارند و اگر اینگونه نبود شاید آثار امروزی از واقعه عاشورا هرگز وجود نداشت هرچند عقیده بر این است که اینگونه امور در دل زمان رخنه کرده و مردم را مجذوب مفاهیم خود می سازد.

ایجاد آمادگی در جامعه برای زنده نگهداشتن عناصر هویت بخش فرهنگی و کارکردهای اجتماعی همسو با فرهنگ اصیل  و ارزشهای تعریف شده نکته ای است که امروزه همه جوامع نیازمند آن هستند و دستگاههای مختلفی در این زمینه مشغول فعالیت هستند اما آنچه بیش از هر چیزی اهمیت دارد ایجاد و برقراری تکانش اجتماعی برای حفظ و توسعه داشته های فرهنگی می باشد.  

در این باره بهتر است از یک مثال استفاده کنیم:

تا کنون دوغ خریده اید؟ و اگر پاسخ مثبت است آیا دقت داشته اید که بطری دوغ در صورتی که مدتی بدون حرکت در نقطه ای قرار بگیرد مواد اصلی دوغ در کف بطری ته نشین شده و در قسمت بالای آن آب می ماند؟ و اگر چیزی مابین نقطه دید شما و بطری دوغ قرار داشته باشد به نحوی که قسمت ته نشین شده را نبینید و تنها قادر به دیدن بخش فوقانی بطری باشید بطور طبیعی چنین به نظر می رسد که در درون بطری آب است نه دوغ؛ بنابراین ممکن است افراد زیادی با چنین زاویه دیدی نتیجه گیری مشابه شما را داشته باشند و حتی  بودن دوغ درون بطری را نپذیرند.

در این حالت اگر تکانشی در بطری ایجاد شود و دوغ ته نشین شده با آب درون بطری مخلوط شود دیگر نمی توان گفت که درون بطری دوغ نیست و هر کسی با مشاهده اول تنها دوغ را می بیند.

 جامعه امروزی ایران نیز چنین شرایطی دارد و ما در محافل مختلف از کسانی می شنویم که فرهنگ از جامعه رخت بر بسته و افراد جامعه دچار بی فرهنگی شده اند و در بیان مردم و مسئولان به دفعات می شنویم که باید فرهنگ سازی کرد و این در حالی است که فرهنگ سازی نیاز جامعه ای است که فاقد فرهنگ باشد و حال آنکه افتخار ما این است که ایران در اعماق تاریخ دارای فرهنگ و تمدنی بزرگ می باشد.

نکته ظریف و قابل توجه اینجاست که جامعه ما همچون بطری دوغی می ماند که بر اثر سکون و کم تحرکی فرهنگ و عناصر فرهنگی آن ته نشین شده و در فضای جامعه دیده نمی شود و برای آنکه فرهنگ را در همه ابعاد عمق، سطح و ارتفاع جامعه نظاره گر باشیم لازم است تکانش اجتماعی صورت گیرد تا شاهد کارکرد اجتماعی فرهنگ و عناصر هویت بخش فرهنگی در لایه های مختلف جامعه باشیم.

ظهور و سقوط فرهنگ با جنبش و تنبلی اجتماع رابطه ای نزدیک دارد و هرگاه جنبش های اجتماعی بر محور فرهنگ قرار گیرند جنبه های کمی و کیفی عناصر هویت بخش فرهنگی نیز در حد قابل توجهی نمایان می شوند و در حالت معکوس شاهد افول مبانی فرهنگی در جامعه خواهیم بود.

در اینجا لازم است نکته ای دیگر یادآوری گردد که بکار بردن واژه فرهنگ سازی توهین به ملتی است که بخاطر داشتن فرهنگ غنی در جهان مشهور است و بهتر است بجای آن از الگوسازی فرهنگی استفاده شود چراکه ما دارای فرهنگ هستیم ولی بخاطر نداشتن تکانش اجتماعی بر حول محور فرهنگ اثری از فرهنگ و محتوای آن در رفتارهای فردی و اجتماعی ما دیده نمی شود و برای رسیدن به مقصود لازم است الگوسازی فرهنگی صورت گیرد و تکانش های اجتماعی با هدف پیروی از مفاهیم و مصادیق اصیل فرهنگ ایران زمین جریان یابد.

فرهنگ ایران تا لحظه ورود دین اسلام به این کشور روشن است و پس از آن نیز شفافیت لازم را دارد، بنابراین نیازی به فرهنگ سازی نیست بلکه تکانش اجتماعی لازم است تا داشته های فرهنگی خود را در عرصه های نظری و عملی نشان دهند.